Bunday mashqlardan turli dastlabki holatlardan o`quvchilar organizmiga ta`sir ko`rsatuvchi hamda mashqlarni bajarish malakasi va ko`nikmalarini hosil qilish maqsadida foydaniladi.
Rostlangan qo`llarni harakatlantirishga o`rgatishni bir qo`lni alohida harakat qildirishdan boshlab, keyin ikkinchi qo`lni harakatlantirishga o`tgan ma`qul. Harakat bajarilayotganda, ya`ni bir qo`l harakat qilayotganda gavdaning boshqa qismlari qo`shilib harakatlantirmasligiga e`tibor beriladi.
Harakatlar aniq bajarilishiga erishmoq kerak. Masalan, “ O`ng qo`l oldinda ” holatida turish kerak bo`lsa, qo`l yelka balandligida bo`lib, kaft ichkariga qaragan, barmoqlari rostlangan va hokazo bo`lishi kerak.
Mashq shug`ullanuvchilarga qarab turgan holda ko`rsatiladi. Mashqni ko`rsatishni boshlash uchun “ Dastlabki holatni egallash !” so`ngra menga qarab turib “ Mashqni boshlang ” buyrug`i beriladi. o`qituvchi mashqni guruh bilan birgalikda 2 – 3 marta takrorlaydi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlarni boshlang`ich sinf o`quvchilari bilan birgalikda bajarganda barcha harakatlar buyruq asosida emas, balki topshiriq bo`yicha bajariladi. O`qituvchi “ Menga o`xshab dastlabki holatni egallanglar diqqat bilan qo`l, gavda, oyoqlarimga qaranglar ”, “ Mashqni men bilan birga boshlang ! ”, “ Menga o`xshab bajaringlar ! ” deb aytadi.
Mashqni bajarishni tugallash uchun “Mashqni tugating!” topshirig`i beriladi.
O`qituvchi mashq boshlashdan oldin egallanadigan dastlabki holatni aytadi va har bir sanoqda nima qilish kerakligini tushuntiradi. Keyin u “ Dastlabki holatni egallang ! ” degan buyruqni beradi. Ijroni tekshiradi va navbatdagi mashqni ( agar zarur bo`lsa, qaysi tomonga yoki qaysi qo`l yoki oyoqdan boshlashni aytib) “ Boshlang ! ” degan buyruqni beradi. Harakat davomida sanab boradi va qo`llar yuqoriga, oldinga engashing, to`g`riling, nafas oling kabi metodik ko`rsatmalardan foydalaniladi.
O`quvchi mashqni ko`rsatish bilan barobar uni qanday bajarish lozimligini tushuntiradi, murakkab joylariga diqqat bilan e’tibor berishni ta`kidlaydilar.
So’ngra, tushuntira borib o`rgatishni qo`llaniladigan buyruqlar orqali dastlabki holatni “ Egallang ” yoki mashqni “ Bajaring ”, yo “ Tugallang ” degan buyruqlarni beradi. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni o`rgatishga “ Dastlabki holatni
egallang ! ” buyrug`ini so’ng, mashqni bajarish uchun buyruqlar beradi. Masalan, “ cho`qqayib
tayaning – bir ! ”, “ Tayanib yoting – ikki ! ”,
“ Qo`llarni buking – uch ! ” va hokazo. Har bir holatni bajarganda noaniqliklarni shaxsan tuzatadi, metodik ko`rsatmalar beradi.
Mashqlar oson va murakkabligiga qarab, ba`zida qismlarga ajratib bajariladi, so`ng mashq yaxlit, lekin past sur`atda va keyin borib odatdagidek sur`atda bajarish taklif etiladi.
Alohida mashqlarni tanlash va umumrivojlantiruvchi mashqlar majmuasini tuzishdan oldin bu mashqlar kimlarga mo`ljallanganligini va qanday maqsadda qo`llanilishini aniq bilish zarur. Chunki tanlanadigan mashqlarning mazmuni, ularning bu majmuada belgilanadigan vazifaga bog`liqdir. Umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida hal qilinadigan xususiy vazifalarga muvofiq badantarbiya mashg`ulotlari turli shakllarda ( ertalabki badantarbiya, jismoniy tarbiya daqiqalari, gimnastika darsi, atletika gimnastika va hokazo ) o`tkaziladi.
Mashqlar majmuasini tuzganda mashg`ulot o`tkaziladigan vaqt, shug`ullanuvchilarning yoshi, jinsi va jismoniy tayyorgarligi hisobga olinishi kerak. Hal qilinadigan vazifaga ko`ra, ularning soni gigienik gimnastika majmuasida 8 tadan 15 tagacha, ritmik gimnastika majmuasida 50-65 ta bo`lish mumkin.
Mashqlar majmuasini tuzganda ularni quyidagicha navbatlantirish:
- Gavdani to`g`ri tutish, kerilib cho`zilish.
- Qo`llarni aylantirish va siltash mashqlarini bajarish.
- O`tirib turish.
- Gavdani oldinga, orqaga, yon tomonlarga engashtirishlar va aylanma harakatlar bajarish.
- Boshni yon tomonlarga, oldinga engashtirish va burish.
- Tayanib yotgan holatda qo`llani bukib – yozish.
- O`tirgan va yotgan holatlarda oyoqlarni ko`tarish.
- Oyoqlarni oldinga, orqaga va yon tomonlarga siltash.
- Turgan joydan yurish va yugurish tartibida navbatlashtirish maqsadga muvofiqdir.
Mashqlar majmuasidagi mashqlarni 4 – 8 martadan takrorlash, ya`ni kuchni rivojlantiruvchi mashqlarni asosiy ish bajaruvchi mushak guruhlarida toliqish sezilgunga qadar, qayishqoqlikni rivojlantiruvchi mashqlarni esa yengil – elpi og`riq sezguncha bajarish mumkin.
