O‘sib kelayotgan yoshlarni o‘ziga xos bo‘lgan dunyoqarashi borligini ajratib ham ko‘rsatish zarur. Bu dunyoqarash ularni atrof – muhitga, tabiatdagi va jamiyatdagi hodisalarga qiziqishlaridan kelib chiqadi. O‘z imkoniyatlarini to‘g‘ri baholay olgan insongina to‘g‘ri yo‘lni tanlay oladi. Bu yoshlardagi tirishqoqlik, uddaburonlik, bilimga chanqoqlik, kuzatuvchanlik, o‘zini sinab ko‘rishga intilishi kabilarda yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Yoshlarda o‘ziga xos ravishda ayrim kasblarga qiziqishlar shu kasb bilan bog‘liq ayrim psixologik xususiyatlarda ko‘zga tashlanadi. Masalan xozirda qaysi boladan so‘rasang ko‘proq men biznesmen bo‘laman, o‘zimni ishimni yo‘lga qo‘yaman deb javob beradi. Biznesmen bu savdo sotiq, ishni tashkil etish, o‘zini mehnati bilan kapital ishlash hisoblanadi. Lekin bolalarda ko‘proq mashinaga ega bo‘lish, puldor bo‘lish, xamma narsani bemalol sotib olish kabi tomonlar ko‘zga tashlanadi. Buning ko‘zga tashlanmas qiyinchiliklarini ular ko‘ra olmaydilar. SHunday o‘ziga xos bo‘lgan tomonlar esa ularni qiziqtirib boradi. YOshlarni shunday tomonlarga qiziqib borishi ular orasida biznesmen bo‘lishga xavas uyg‘otadi. Xuddi shuningdek tikuvchilik kasbi yoki paxtani qayta ishlash, dizayner bo‘lish kabi tomonlar ham yoshlarni qiziqishlaridan kelib chiqadi. Xar bir kasbni o‘ziga hos bo‘lgan psixologik tomonlari borki bu yoshlarni doim o‘ziga tortib turadi.
Yoshlardagi xavas, qiziqish ularni shu kasbni egallashga intiltirib turadi. Zukko yoshlar shu kasbga tegishli bo‘lgan bilimlarni eng avvalo kuzatishlar, so‘rab bilishlar, kitoblardan o‘qish orqali, xozirda esa internet orqali bilishga xarakat qiladilar. O‘zlari qiziqqan kasblari haqida ko‘plab ma’lumotlar to‘playdilar. Yoshlarni biror bir narsani yaratuvchanlik qiziqishi injinerlik yoki uning biror bir yo‘nalishiga etaklaydi. Hozirda dunyoda ko‘plab yangiliklar yaratilmoqdaki yoshlar va ularning diqqatlari doimo qiziqishlaridan kelib chiqqan holda shu ob’ektlarga qaratilmoqda. Har bir sohaning o‘ziga xos bo‘lgan qiziqarli tomonlari mavjuddir. Pedagog ham bolalarga etkazib berishi kerak bo‘lgan bilimlarni sifatli, qiziqarli, etib boradigan qilib darslarni o‘tkazishga va o‘sib kelayotgan yoshlar o‘rtasidan yaxshi kadrlar yaratishni orzu qiladi. Pedagog tarbiyalagan bolalar o‘z qiziqishlaridan kelib chiqqan holda jamiyatga ko‘plab yangiliklar kiritishi mumkin bo‘ladi. Pedagog esa shunday kadr yaratib bera olganidan fahrlanadi. Demak ko‘rinib turibdiki yoshlarni kasbga etaklovchi ehtiyojlardan biri uning qiziqishlari hisoblanadi. Bu esa insonni biror bir narsaga etilib kelgan ehtiyojlaridan kelib chiqadi. Bolalar o‘sib borgan sari ma’lum bir taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tadilar. Pedagogik sotsiologiyada aytilganidek bola tarbiyasiga o‘z ta’sirini o‘tkazayotgan omillar uni o‘ylashga, o‘z manfaatlari yo‘lida mehnat qilishga majburlaydi. Etilib kelayotgan yoshlardagi o‘zgarish ularda ijtimoiy jarayonlarga va bu jarayonlardagi o‘z o‘rnini bilishga chorlaydi. Katta bo‘layotgan, aql – farosatga ega farzand kelajagi haqida bosh qotiradi, hayol suradi, kelajagini rejalashtiradi. Bular esa unda ko‘plab ehtiyojlarni paydo qiladi. Bolalik davridan o‘smirlik va o‘sprinlik davrlariga o‘tib borayotgan farzandda psixologik va eng asosiysi anotomik – fiziologik o‘zgarishlar yuz bera boshlaydi. Endi yoshlar o‘zidagi tabiiy, ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy ehtiyojlar tizimini seza boradi. Bu qator ehtiyojlardan biri yoshlarni kasb orqali o‘zini ta’minlash ehtiyoji hisoblanadi. Bu ehtiyoj yoshlarni kasb tanlashga, o‘z hayotini go‘zal qilib yashashga majburlaydi. Aks holda ularda jamiyatga zid bo‘lgan jarayonlar paydo bo‘ladi.
Yoshlarni kasb egallashi nafaqat ularning ehtiyoji balki jamiyatning ham ehtiyoji hisoblanadi. Shuning uchun jamiyat o‘z ishlab chiqaruvchilarini yaratishi zarur jarayonga aylanadi. Jamiyat ishlab chiqarish orqali yashaydi va hayot kechiradi. Jamiyat ehtiyojlari har doim o‘sib boradi. Uni qondirishning yagona yo‘li kasb egalarini tarbiyalash, ularning qiziqishlaridan kelib chiqqan holda yangidan yangi kasblarni yaratish hisoblanadi. Shuning uchun ham boshqa rivojlangan davlatlarda ko‘plab yangi kasblar paydo bo‘ladi va jamiyat ehtiyojlarini qondirishga intiladi.
Jamiyatdagi ko‘plab ehtiyojlar shu kasbga kerak bo‘lgan kadrlarni yaratishni talab qiladi. Bu esa yoshlarda, ularning qiziqishlarida va maqsadlarida o‘z aksini topadi. Jamiyatda yaratuvchanlikka xos bo‘lgan mehnat qadrlanadi. Jamiyat uchun yaratilayotgan mahsulotlar va ularni tashkil etish ko‘plab kasblarni paydo qiladi. Demak, ko‘rinib turibdiki inson va jamiyat ehtiyojlari uzviy ravishda bog‘liq jarayonlar ekan.
Yoshlarning qiziqishi, maqsad va manfaatlari o‘z dunyoqarashlariga kerak bo‘lgan kasbni tanlashga, bu kasbga hos bo‘lgan psixologik tamonlarni bilishga intiltirib turadi. Kasbiy psixologiya xar bir kasbga xos bo‘lgan psixologik jarayonlarni o‘rganib ularni tahlil qilib boradi.
