Maktabdaa tarbiyasi qiyin bolalar borishi uchun o’qituvchilar bilan direktorlarni ayblab bulmaydi. Huddi vrach davolashni boshlash uchun, hasta kishining organizmini sinchiqlab tekshirgani, hastalik sababini kidirgani va topgani singari pedagog ham bolaning akliy, emotsional, ma’naviy tarakkiyotini fikr kilib, e’tibor, sabr-tokat bilan tekshirib chiqishi, bolaning tarbiyasi qiyin bo’lib kolishining sababini izlash va topishi, odam individual dunesining kiiinchiliklarini, hususiyatlarini hisobga oladigan tarbiyaviy ta’sir choralarini kurish kerak. Pedagogning kulida yana bir vosita bor – u tarbiyasi qiyin bolalarni paydo qiladigan sabablar oldini olishi, albatta, bir o’zining kuchi bilan emas, jamoatchilik yordamida oldini olishi mumkin.
Ahir, chinakam insonparvar vrachning – har bir vrach esa – avvalo insonparvar odam – kasal kishiga: dardingiz to’zalmaydigan, ahvolingizga ishonib bulmaydi deyishini tasavvur etib bo’ladimi… Bunday vrachni bir kun ham kasalhonada koldirib bulmaydi-ku! Pedagogikaning insonparvarligi kishilarning ko’pchiligi kishilarning ko’pchiligi kuchi etadigan ishni uddalay olmaydigan kishi o’zini boshkalardan kam his etishdan iborat.
Tarbiya ishidagi ko’p yillik tajriba, bolalar akliy mehnatini va ruhiy dunyosini tadkik etish – bularning hammasi bolaning tarbiyasi qiyin, o’zlashtiruvchi, kolok bo’lib kolishi sabablari juda ko’p hollarda erta bolalik yillarida, uni kurshab olgan sharoitda, unga berilgan tarbiyada degan ishonchga olib keladi.
Biz pedagoglar, tarbiyasi qiyin bolani, bu dard qanchalik zurikib ketgan bulmasin, mehnat, ma’naviy hayot ma’nolarni yodda tutishimiz lozim. Bizning yuksak burchimiz shundan iboratki, har bir tarbiyalanuvchimiz o’zi uchun rizkro’z topishgina emas, balki yashash kuvonchi, o’z qadr-qimmati hissini beradigan turmush yo’lini tanlasin. Chunki bolalik choglarida uning atrofida bo’lganlar shu davrda u olishi kerak bo’lgan hamma narsani tula bermagan. Insonning fikr qilishi «nega» degan savoldan bosh8lanadi. Bola atrof dunyodagi ko’plab hodisalarni ko’radi, u bir yarim-ikki yoshda, lekin u endi hodisalarni shundok idrok etibgina kolmay, balki odam ko’zi bilan ko’radi – ajablanadi: gullagan olmaga asalari uchib keladi, keyin yana uchib ketadi.
Bilib olishga kizikish, sinchkovlik, bilish ishtiyoki, tabiat sirlaridan yoki, e’tibor bering, bunisi muhim, tevarak dunyo go’zalligidan ajablanish, hayratda kolish-bularning hammasi tabiatdan berib kuyilgan bulmay, balki odamdan kabul kilib olinadi va u odamning normal rivojlanishi uchun zarur bo’lgan insoniy, ijtimoiy munosabatlarning eng muhim elementi. Kichkina bola tafakkurining rivojlanishi – bu avvalo kurish, ko’zatish malakasining rivojlanishi, tevarakatrofdagi olamni kurib idrok etish orkali fikrning boyishi. Lekin kurish malakasi – insoniy malaka nazarda tutiladi – bu tabiat in’omi emas, balki ongli turmushning eng boshidan boshlab insoniy munosabatlar mahsuli. Tarbiyachining vazifasi bolaning narsalardagi, hodisalardagi eng nozik tomonlar va o’zgarishlarni seza oladigan, ularning sabab-okibat boglanishlarini uylab ko’radigan bo’lishidan iborat.
Bola bironta yangi, tushunmaydigan narsasini kurib, hayratlanish tuygusini boshdan kechirayotgan paytlarda o’qish-o’rganish eng intensiv, eng jiddiy bo’ladi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning akliy tarbiyasida ertakning, kushikning roli benihoya katta. Halq ertaklari yo’zaga keltirgan emotsional hayajon, kuvonch yoki hafalik, zavk, yoki hayrat-bola kalbida biz uygotgan eng nozik harakatlar -e’tiqod deb yuritadiganimiz organizmning yuragi ham mana shular ekaniga men ko’plab marta ishonch hosil kilganman. Bolaning akliy rivojlanishiga men avvalo uning kelajakdagi shahsiy bahti nuktai nazaridan karayman. Bahtni qandaydir shahsiy bir nima deb qarab bo’lmaydi.
