Poyaning bo’yiga o’sishi

Poyaning buyiga usishi

«To’qimalar» mavzusi o’rganilganda o’simliklarning o’sish nuqtasida joylashgan hosil qiluvchi to’qima hujay­ralari bo’linadi, degan fikrni aytgan edik.

Demak, poya uning uchida joylashgan uchki kurtakdagi hujayralarning bo’linishi hisobiga o’sadi va uzayadi. Agar poya uchidagi kurtakning boshlang’ich barglari yulib tash- lansa, o’sish konusini ko’rish mumkin (39-rasm).

O’sish konusining yupqa kesimi mikroskopda qaralsa, u yupqa qobiqli hujayralardan tashkil topganini ko’rish mumkin.

O’sish konusining hujayralari doim bo’linib turadi. Nati­jada, hujayralar soni asta-sekin ko’paya boradi va poyaning uchki qismi bo’yiga o’sadi. O’simliklar murtagining bosh- lang’ich poyasidan asosiy poya o’sib chiqadi va undan yon novdalar hosil bo’ladi. Yon novdalarning uchki qismida ham o’sish konusiga ega uchki kurtak bo’ladi. Ular hujayralarining bo’linishi hisobiga yon novdalar bo’yiga o’sadi.

Poyaning o’suvchi qismidagi hujayralar oziq moddalarga qancha boy bo’lsa, ular shuncha tez bo’linadi va tez o’sadi. Shuning uchun ham bahorda quyosh nuri ta’sirida havo isishi bilan o’simliklar tez o’sa boshlaydi. Poyalar soya va qorong’i joyda ham o’sadi. Lekin ular nozik va zaif bo’lib, o’zi uchun zarur oziq moddalar hosil qila olmasligi tufayli tezda nobud bo’ladi.

Poyaning o’sishi uning uchki o’sish nuqtasiga bog’liq. Agar uning uchi kesib (chilpib) tashlansa, u o’sishdan to’xtaydi, ya’ni o’simlik bo’yiga o’smaydi. Bu hol yosh yon novdalarning ko’plab o’sib chiqishiga sharoit yaratadi. Natijada, poya juda shoxlab ketadi. Poyaning bu xossasidan o’simlikshunoslikda, ayniqsa, bog’dorchilikda o’simliklarga maqsadga muvofiq shakl berishda va ulardan mo’l hosil olishda foydalaniladi.

Poyaning uchki qismini chilpishdan paxtakorlar g’o’za parvarishida keng foydalanadi. Ma’lumki, yoz oylarida g’o’zaning shonasi, guli va yetilmagan ko’saklari to’kilib ketadi, chunki bu davrda ularga oziq moddalar yetishmay qoladi. Demak, oziqning ko’p qismi g’o’za shoxlarining o’suvchi uchki qismiga sarflanar ekan. G’o’zaning poyasi va uzunroq o’sgan ikki-uchta yon shoxlarining o’suvchi uchki qismi chilpib tashlansa, uning hosildorligi ortadi.

O’simliklar turiga va o’sish sharoitiga qarab har xil tez- likda o’sadi. Masalan, tog’larda keng tarqalgan archa juda sekin o’sadi. Besh yoshli archaning bo’yi 10-15 sm ga yetadi. Aksincha, tok kabi ilashib o’suvchi o’simliklar bir yozning o’zida 10 m gacha o’sadi.

O’zbekistonda tez o’sadigan daraxtlarga tol, terak, chi­nor, yong’oq, gilos kabi o’simliklar kiradi. Nisbatan sekin o’sadigan daraxtlarga nok, shamshod, archa, pista va boshqalar kiradi.

Demak, daraxtlar uchki kurtagida joylashgan hosil qiluv­chi to’qimaning hujayralari bo’linishi hisobiga bo’yiga o’sadi.

1. O’sish konusi qayerda joylashgan va uning aha- miyati nimadan iborat?
2. Agar poyaning uchki qismi kesib yoki chilpib Щ.tashlansa, o’simliklarda qanday o’zgarishlar sodir bo’ladi?
3. G’o’za nima uchun chilpilanadi?
4. Qorong’ida o’sgan o’simliklar nima uchun bo’yiga o’sadi va tezda nobud bo’ladi?
5. Qaysi o’simliklar tez o’sadi?